โบนัส เค้กก้อนใหญ่ที่บริษัทอาจตัดแบ่งไม่เท่ากัน

ปีใหม่นอกจากจะเป็นช่วงเริ่มต้นใหม่กับงานใหม่ของหลาย ๆ คนแล้ว บางคนอาจจะเริ่มต้นใหม่กับงานเดิม เพราะหวังที่จะได้โบนัสมาจุนเจือค่าใช้จ่าย ให้สมกับที่ทุ่มเททำงานอย่างหนักมาตลอดปีที่ผ่านมา แน่นอนว่าย่อมมีทั้งคนที่ผิดหวังจากตัวเลขของโบนัส และมีคนที่สมหวังจากจำนวนเงินที่เข้าบัญชี แบบเห็นแล้วคุ้มค่าเหนื่อยมีแรงใจพร้อมลุยงานต่อในปีนี้

ขณะที่บางคนได้แต่คิดแล้วก็สงสัย ทำไมถึงได้โบนัสเท่านี้ดีไม่ดีไปรู้อีกว่า ตัวเลขที่ได้นั้นน้อยกว่าคนอื่นในทีม ทั้ง ๆ ที่ตลอดปี ทำงานไม่หลับไม่นอนมาด้วยกัน หลายคำถามในใจจึงตามมาแบบพรั่งพรู ทำไม? เพราะอะไร? ซึ่งจากเหตุการณ์นี้สำหรับพนักงานบางคนที่ทุ่มเทให้กับองค์กรมาก ๆ อาจนำไปสู่การลาออกได้ในอนาคต

หากพิจารณาให้ดี “โบนัส” คือการจัดสรรทรัพยากรให้เพียงพอต่อความต้องการของคนจำนวนมากในรูปแบบหนึ่ง ซึ่งถ้าองค์กรนั้นมีขนาดใหญ่ พนักงานหลักร้อยหลักพันคน ความซับซ้อนของการแบ่งโบนัสให้ถูกใจทุกคนนั้น เป็นไปได้ยากมาก เพราะต้องมีทั้งคนพอใจและไม่พอใจ แต่การแบ่งโบนัสบนพื้นฐานของความยุติธรรม (Fair Division) จะช่วยลดความพอใจลงได้ เพิ่มความพึงพอใจให้พนักงานได้มากขึ้น

อย่างไรก็ตามในฐานะพนักงานต้องเข้าใจก่อนว่า “โบนัส” ไม่ใช่สิ่งที่ในกฎหมายกำหนดว่าบริษัทต้องให้แต่อย่างใด นั่นหมายความว่าจะให้หรือไม่ให้ก็ได้ ไม่ได้มีผลอะไร แต่ที่หลาย ๆ แห่งให้โบนัส เพื่อเสริมกำลังใจให้คนทำงานและเป็นการขอบคุณที่ทุก ๆ คนตั้งใจทำงานกันมาตลอด เป็นค่าตอบแทนพิเศษที่ให้นอกเหนือจากเงินเดือนนั่นเอง

รูปแบบของการคำนวณโบนัสมีหลากหลายรูปแบบ แต่ที่นิยมใช้กันมีอยู่ 3 แบบได้แก่ โบนัสแปรผันตามผลประกอบการ  โบนัสตามศักยภาพพนักงานและโบนัสการันตี (Bonus Guarantee) ซึ่งประเภทหลังค่อนข้าง Fix มาแล้วว่าได้แน่นอน ได้เท่าไร เป็นการให้โบนัสแบบคงที่ ไม่มีการเปลี่ยนแปลงแม้ว่าบริษัทจะมีผลประกอบการที่ดีหรือแย่ก็ตาม หากเป็นในรูปแบบนี้ก็จบ ครบเพราะชัดเจนในรูปแบบอยู่แล้ว

ส่วนการให้โบนัสแบบตามผลประกอบการ จริง ๆ แล้วก็ไม่ได้การันตีว่าทุกคนจะได้เท่ากัน เว้นแต่ว่าบางบริษัทจะประกาศไปเลยให้กี่เดือนโดยอิงจากฐานเงินเดือน ก็จะลดการตั้งคำถามไปได้ 

ขณะที่การให้โบนัสตามศักยภาพพนักงาน เป็นรูปแบบที่ชวนให้พนักงานตั้งคำถามได้มากที่สุด  ใครได้น้อยได้มาก ตัดสินอย่างไร อันนี้ทางบริษัทต้องทำให้ชัดเจน บอกไปเลยว่าใช้เกณฑ์อะไรตัดสินบ้าง จะตัดเกรดหรือแบ่งเลเวลก็ได้หมด ขอแค่ต้องชี้แจ้งอย่างตรงไปตรงมา 

ได้ยินอยู่บ่อยครั้งว่าความจริงใจเป็นพื้นฐานของทุกความสัมพันธ์ที่ยั่งยืน รวมถึงความสัมพันธ์ระหว่างนายจ้างกับพนักงานด้วยเช่นกัน การให้โบนัสควรให้ด้วยความจริงใจ สมมติปีนี้ผลประกอบการดีมาก บริษัทคุณได้กำไรหลายร้อยหลายพันล้าน แต่ให้โบนัสไม่ถึงเดือน ประเมินตามผลงานไปอีก คนที่ตั้งใจทำงานให้องค์กรมาทั้งปีย่อมไม่พอใจอยู่แล้ว คือให้ในพื้นฐานของความเหมาะสม ทำงานด้วยการให้เกียรติกัน 

เชื่อว่าถ้าปีไหนผลประกอบการไม่เป็นไปตามเป้า หรือน้อยกว่าที่คิดไว้ แล้วปีนั้นบริษัทให้โบนัสน้อย คนทำงานทุกคนก็พร้อมจะเข้าใจแบบไม่มีคำถาม

เมื่อบริษัทเลือกรูปแบบของโบนัสได้แล้ว ขั้นตอนต่อมาก็คือทำให้การให้โบนัสตรวจสอบได้ เพื่อความโปร่งใส ชี้แจงให้ได้มากถึงมากที่สุด เพื่อสร้างความเข้าใจให้กับพนักงาน กรณีองค์กรเลือกให้โบนัสมากน้อยตามศักยภาพพนักงาน โดยการแบ่งการวัดเป็นเกรดจากหัวหน้างาน แบ่งเป็น A B C ถ้าได้ A ได้โบนัสเท่าไรในอัตราไหน B และ C ให้ลดหลั่นลงไปตามลำดับ (ใครที่ได้ A จะได้โบนัสพิเศษเพิ่มอะไรก็ว่าไป)

ในทางกลับกัน ลูกน้องสามารถประเมินหัวหน้าได้เช่นเดียวกัน และถ้ารู้สึกไม่แฟร์ ก็สามารถส่งเรื่องชี้แจงได้ว่าเพราะอะไรถึงไม่ควรได้รับการประเมินในระดับนั้น โดยอาจจะให้เพื่อนร่วมงานในทีมหรือทีมอื่น ๆ ที่ทำงานด้วยช่วยประเมินด้วยเช่นกัน อย่างไรก็ตามหลังการประเมินเสร็จสิ้นแล้ว ให้นำข้อมูลทั้งหมดอัปขึ้นระบบกลางของบริษัท เพื่อให้ทุกคนตรวจสอบได้อย่างโปร่งใสและเปิดเผย 

ต่อให้องค์กรจะวางระบบการให้โบนัสมาโปร่งใสแค่ไหน แต่ถ้าขาดข้อนี้ไปก็ทำให้สูญเสียความน่าเชื่อถือไปได้ การให้โบนัสไม่ได้สร้างคุณค่าในแง่ของตัวเงินเพียงอย่างเดียว ทว่ามีผลในต่อจิตใจของพนักงานด้วย การที่บริษัทเลื่อนจ่าย ความหวัง ความฝันของหลาย ๆ คนที่รอเงินก้อนนี้อยู่มันได้สูญสลายไปพร้อม ๆ กัน

บริษัทอาจจะมองว่าไม่ได้เป็นเรื่องใหญ่อะไร แต่พนักงานที่รอจะเอาเงินก้อนนี้ไปหมุนต่อ โบนัสถือว่าเป็นสิ่งที่มีค่ามากสำหรับเขา แนะนำว่าให้บอกวันที่แน่ชัดไปเลย ถ้ารู้สึกว่าให้ล่าช้าเกินช่วงปีใหม่ ก็ให้แจ้งก่อนเลยว่าเพราะอะไร แจกแจงเป็นข้อ ๆ พร้อมระบุว่าจะได้ภายในวันไหน ให้ช้ายังดีกว่าถึงวันแล้วบอกว่าเลื่อน กรณีหลังทางบริษัทจะเสียเครดิตโดยใช่เหตุ จัดการมาดีตั้งแต่ต้น จะมาตกม้าตายตอนหลังไม่ได้

การจ่ายโบนัสประจำปีก็เหมือนการแบ่งเค้กก่อนหนึ่ง ยิ่งผลประกอบการดี เค้กก็ยิ่งก้อนใหญ่ บางครั้งบริษัทอาจแบ่งเค้ก ให้แต่ละแผนกแต่ละคนไม่เท่ากัน โดยแผนกที่มีผลงานดีอาจมีโอกาสได้เค้กชิ้นใหญ่กว่า ใครที่มีผลงานดีและปฏิบัติตนเป็นที่น่าพอใจมากกว่า ย่อมได้รับเค้กชิ้นใหญ่กว่าใคร 

เมื่อเข้าใจแล้วว่า ปัจจัยในการพิจารณาให้โบนัสมาจากอะไร อย่าลืมนำเอาสิ่งเหล่านั้นมาใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาการทำงาน เพื่อเพิ่มโอกาสได้โบนัสที่ดีในปีต่อ ๆ ไป ทั้งยังเป็นการเพิ่มศักยภาพในการทำงานให้กับตัวคุณเอง พร้อมกันนั้นยังแสดงให้บริษัทเห็นว่าคุณเป็นบุคลากรที่มีคุณค่าอีกด้วย